राहुल बजाज यांचा जन्म १० जून १९३८ मध्ये बंगाल प्रेसीडेंसी येथे झाला होता. राहुल यांचे प्रारंभिक शिक्षण कॅथेड्रल आणि जॉन कॉनन स्कूलमधून झाले. त्यांनी दिल्ली विद्यापीठाच्या सेंट स्टीफन कॉलेजमधून अर्थशास्त्र (ऑनर्स) आणि बॉम्बे विद्यापीठातून कायद्याची पदवी आणि हार्वर्ड बिझिनेस स्कूलमधून एमबीए केले. ज्येष्ठ स्वातंत्र्यसेनानी आणि दानशूर जमनालाल बजाज यांचे नातू असलेल्या राहुल बजाज यांनी १९६५ मध्ये वयाच्या अवघ्या २७व्या वर्षी बजाज उद्योगाची सूत्रे हाती घेतली.
राहुल बजाज हे भारतातील एक यशस्वी उद्योगपती आहेत. त्यांच्या उत्पादनांनी यशाची शिखरे गाठली.ते बजाज समूहाचे अध्यक्ष आहेत जे भारतात व परदेशात उत्पादित उत्पादने आणि आर्थिक सेवा पुरवण्यासाठी ओळखले जातात. बजाज समूहाच्या व्यवसायामध्ये दुचाकी, गृह उपकरणे, विद्युत दिवे, पवन ऊर्जा, विशेष मिश्र व स्टेनलेस स्टील, विसरणे, पायाभूत सुविधा विकास, साहित्य हाताळण्याचे उपकरण, प्रवास, सर्वसाधारण व जीवन विमा व गुंतवणूकीतील वित्तीय सेवा यासारख्या क्षेत्रांमध्ये विस्तार आहे.
१९८० च्या दशकात बजाज दुचाकी स्कूटरची अव्वल निर्माता होती. समूहाच्या ‘चेतक’ ब्रँड स्कूटरची मागणी इतकी जास्त होती की त्याची प्रतीक्षा कालावधी १० वर्षांपर्यंत होती.राहुल अनेक कंपन्यांच्या मंडळाचे अध्यक्षही आहेत. भारतीय संसदेचे वरचे सभागृह असलेल्या राज्यसभेवर (२००६-२०१०) ते आर्थिक क्षेत्रातील आणि उद्योग जगतातील योगदानासाठी निवडले गेले. आयआयटी रुड़कीसह ७ विद्यापीठांनी त्यांना मानद डॉक्टरेट बहाल केली आहे.
१९९० च्या दशकात भारतात उदारीकरणाची सुरुवात झाली. यावेळी बजाज ऑटोसाठी मोठी आव्हाने आली. उदारीकरणामुळे स्वस्त आयात आणि परकीय थेट गुंतवणूक (एफडीआय) यासारख्या महत्त्वपूर्ण निवडी आल्या ज्याचा परिणाम राहुल बजाज यांनी उदारीकरणाला विरोध केला. लोकांनी मोटारसायकलींमध्ये अधिक रस दाखविण्यास सुरुवात केली आणि प्रतिस्पर्धी हिरो होंडाला त्याचा संपूर्ण फायदा मिळाल्याने स्कूटरची विक्री घसरण्यास सुरुवात झाली.
पुरस्कार आणि सन्मान
आर्थिक आणि व्यापार क्षेत्रात त्यांचे मोलाचे योगदान पाहता राहुल यांना अनेक पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे.
- २००१ मध्ये भारत सरकारने ‘पद्मभूषण’ पुरस्कार दिला.
- हार्वर्ड बिझिनेस स्कूलतर्फे माजी विद्यार्थी अचिव्हमेंट अवॉर्ड.
- नवभारत टाईम्स, अर्न्स्ट अँड यंग आणि सीएनबीसी टीव्ही १८ चा “लाइफ टाइम अचिव्हमेंट अवॉर्ड” प्रदान.
- फ्रान्स रिपब्लिक ऑफ राष्ट्राध्यक्षांनी “नाईट इन द ऑर्डर ऑफ द लीजियन ऑफ ऑनर” म्हणून नियुक्त केले.
- भारत सरकारने १९७५ ते १९७७ दरम्यान राहुल बजाज यांना ऑटोमोबाईल्स अँड अलाइड इंडस्ट्रीजच्या डेव्हलपमेंट कौन्सिलचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त केले.
- १९७५ मध्ये, त्यांना राष्ट्रीय गुणवत्ता आश्वासन संस्थेने ‘मॅन ऑफ द इयर’ पुरस्काराने सन्मानित केले.
- १९९० मध्ये त्यांना व्यवस्थापन क्षेत्रातील अत्यंत प्रतिष्ठित सेवांसाठी बॉम्बे मॅनेजमेंट असोसिएशनचा पुरस्कार मिळाला.
- प्रिन्स ऑफ वेल्सने त्यांना फेब्रुवारी १९९२ मध्ये “प्रिन्स ऑफ वेल्स इंटरनेशनल बिझिनेस लीडरर्स फोरम” चा सदस्य बनविला.
- एफआयई फाउंडेशनने १९९६ मध्ये त्यांना राष्ट्रभूषण पुरस्कार प्रदान केला.
- लोकमान्य टिळक मेमोरियल ट्रस्टने सन २००० मध्ये श्री बजाज यांना टिळक पुरस्काराने सन्मानित केले.
सन १९७९ ते २००० पर्यंत राहुल भारतीय उद्योग परिसंघ (सीआयआय) चे अध्यक्ष होते.
ते सोसायटी ऑफ इंडियन इंडियन ऑटोमोबाईल मॅन्युफॅक्चरर्स (सियाम) आणि मेहरता चेंबर ऑफ कॉमर्सचे अध्यक्ष होते. यासह, राहुल ऑटोमोबाईल्स आणि अलाइड इंडस्ट्रीजच्या डेव्हलपमेंट कौन्सिलचे अध्यक्षही होते.
भारत सरकारने १९८६ ते १९८९ या काळात ते इंडियन एअरलाइन्सचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त केले होते. भारतीय राष्ट्रपतींनी त्यांना २००३ ते २००६ या काळात भारतीय तंत्रज्ञान मुंबईच्या भारतीय बोर्डाचे गव्हर्नर्सचे अध्यक्ष केले. ते आंतरराष्ट्रीय अध्यक्ष परिषद जिनिव्हाच्या आर्थिक मंचचे माजी अध्यक्ष आणि सदस्य आणि हार्वर्ड बिझिनेस स्कूलच्या ग्लोबल अडव्हायझरी बोर्डचे सदस्य आहेत.
राहुल वॉशिंग्टन डीसीच्या ब्रूकिंग्ज संस्थेच्या आंतरराष्ट्रीय सल्लागार मंडळाचे सदस्य आणि इंडियन स्कूल ऑफ बिझिनेसच्या कार्यकारी मंडळाचे सदस्य आहेत. बजाज ग्रुपच्या कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी (सीएसआर) अंतर्गत राहुल बजाज यांचेही मोठे योगदान आहे. जमनालाल बजाज फाऊंडेशन आणि शिक्षण मंडळासारख्या संस्था आणि भारतीय युवा शक्ती ट्रस्ट आणि रुबी हॉल क्लिनिक (पुण्यातील एक मोठे रुग्णालय) यासारख्या अनेक सामाजिक संस्था या अंतर्गत कार्यरत आहेत.
राजश्री शिरुदे
१३/०५/२०२०